TAHKİM VE DEVLET YARGISI (MAHKEMELER) ARASINDAKİ FARKLAR

Türkiye'de Devlet yargısı ve Tahkim yargılaması; uyuşmazlık çözümünde iki farklı yöntem olarak karşımıza çıkmaktadır. Devlet yargısı, Türkiye Cumhuriyeti Devleti Anayasası Madde 9'dan kaynağını alan kamu otoritesine dayalı bir çözüm yoludur. Tahkim ise; tarafların yasaların tahkim yargılaması için cevaz verdiği hususlardaki uyuşmazlıklarda, Devlet mahkemeleri yerine, kendi belirledikleri hakemler veya bir tahkim merkezi aracılığı ile uyuşmazlığın giderilmesine dayalı bir çözüm yoludur. Bu yazıda, Türk Hukuk Sistemi ve Uluslararası Uygulamalar ışığında 6 ana başlıkta TAHKİM İLE DEVLET YARGILARI ARASINDAKİ farkları açıklıyoruz.

🔹 1. TAHKİM VE DEVLET YARGILARINDA YETKİ KAYNAĞI

Devlet Yargısı:

Yetkisini Anayasa ve kanunlardan alır (ör: HMK m. 1). Mahkemeler, devletin yargı erkinin resmi organlarıdır.

Tahkim Yargısı:

Yetkisini tarafların iradesinden (tahkim anlaşması) alır. Taraflar, uyuşmazlığı devlet mahkemeleri yerine özel hakemlere götürmeyi kabul eder (HMK m. 407).

🔹 2. TAHKİM VE DEVLET YARGILARINDA YARGILAMAYI YÜRÜTEN ORGAN

Devlet Yargısı:

Devlet tarafından atanmış hakimler karar verir. Hakimler, bağımsız ve tarafsızlık ilkesine bağlıdır.

Tahkim Yargısı:

Tarafların seçtiği hakem(ler) karar verir. Hakemler, genellikle alanında uzman kişilerdir (ticaret, inşaat vb.).

🔹 3. TAHKİM VE DEVLET YARGILARINDA USUL KURALLARI VE ESNEKLİK

Devlet Yargısı:

Kanunla belirlenmiş katı usul kuralları geçerlidir (ör: delil sunma süreleri, duruşma takvimi). HMK’daki kurallara uyum zorunludur.

Tahkim Yargısı:

Usul kuralları taraflarca özelleştirilebilir. Taraflar, süreci hızlandırabilir, gizlilik kararı alabilir veya delil kurallarını esnetebilir.

🔹 4. TAHKİM VE DEVLET YARGILARINDA GİZLİLİK VE ŞEFFAFLIK

Devlet Yargısı:

Açık yargılama ilkesi esastır . Duruşmalar kamuya açık, kararlar erişilebilirdir.

Tahkim Yargısı:

Gizlilik ilkesi ön plandadır. Taraflar, süreci ve kararı üçüncü kişilerden saklayabilir; bu özellikle ticari sırlar için kritiktir.

🔹 5. TAHKİM VE DEVLET YARGILARINDA KARARLARIN KESİNLİĞİ VE İTİRAZ YOLLARI

Devlet Yargısı:

Kararlara karşı istinaf, temyiz, karar düzeltme gibi kanun yolları açıktır. Süreç uzayabilir.

Tahkim Yargısı:

Hakem kararları (tahkim hükmü) genellikle kesindir. İtiraz yalnızca sınırlı sebeplerle mümkündür (ör: usulsüzlük, kamu düzenine aykırılık; HMK m. 439).

🔹 6. ULUSLARARASI GEÇERLİLİK VE TENFİZ

Devlet Yargısı:

Mahkeme kararlarının yabancı ülkelerde uygulanması (tenfiz) karmaşıktır; ikili anlaşmalar veya özel koşullar aranır.

Tahkim Yargısı:

New York Konvansiyonu (1958) sayesinde, tahkim kararları 167 ülkede kolayca tenfiz edilebilir. Bu, uluslararası ticarette tahkimi cazip kılar.

Tahkim ile Devlet yargısı arasındaki temel farklar;

• ESNEKLİK: Tahkim, taraflara uyuşmazlık sürecini ve hatta uygulanacak hukuk kuralları da dahil hakem seçme özgürlüğü de tanırken; Devlet yargısında ise belirli usul kuralları ile sıkı sıkıya bağlı şekilde yargılamanın yürütülmesi öngörülmüştür.

• HIZ VE GİZLİLİK : Tahkim yargılaması, tercih edilen tahkim merkezinin veya tahkim sözleşmesinin kabul ettiği kurallar nezdinde belirlenen sürelerde görülür ve yargılama gizli tutulurken; Devlet yargısında yargılama aleni olarak sürdürülmekte ve yargılama süreci daha uzun olabilir.

• KARARLARIN BAŞLAYICILIĞI: Tahkim kararları sınırlı sebeplerle iptal edilebilirken; Devlet yargısında esastan ve usulden inceleme yapma yetkisi olan istinaf ve temyiz gibi denetim mekanizmaları mevcuttur.

• MASRAFLAR: Tahkim masrafları; başvurulan tahkim yoluna, uyuşmazlıkların büyüklüğüne ve türüne, hakemlerin ücretine bağlı olarak değişebilirken; Devlet yargısında harç ve diğer yargılama giderleri İdare tarafından belirlenir.

Av. Selcen Bayün

Kurumsal tahkim kurallarına örnek olarak aşağıdaki alan adları üzerinden incelemeler yapabilirsiniz.

Türkiye Barolar Birliği Tahkim Merkezi Kurallarını incelemek için https://tahkim.barobirlik.org.tr/Tahkim-Kurallari

İSTAC İstanbul Tahkim Merkezi Kurallarını incelemek için ise https://istac.org.tr/tr/uyusmazlik-cozumu/tahkim/tahkim-kurallari/

ICC Türkiye TOBB Tahkim Merkezi Kurallarını incelemek için ise https://www.tobb.org.tr/HukukMusavirligi/Sayfalar/TOBBTahkimiveTahkimSozlesmesi.php