TEDARİK ZİNCİRİ UYUŞMAZLIKLARINDA TAHKİM SÜRECİ

Tedarik zinciri ilişkileri, küresel ticaretin karmaşık yapısı nedeniyle sık sık sözleşmesel uyuşmazlıklara yol açmaktadır. Bu uyuşmazlıklar, 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ve 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu kapsamında değerlendirilirken, tahkim süreci özellikle ticari ilişkilerde öne çıkan bir alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemidir.

1. Tedarik Zinciri Uyuşmazlık Kaynaklarının Hukuki Nitelendirilmesi

Tedarik zinciri uyuşmazlıkları genellikle aşağıdaki hukuki temellere dayanır:

A. Tedarik Sözleşmelerinde Sözleşmesel İfa Yükümlülüklerinin İhlali

Türk Borçlar Kanunu Madde 91e göre; tedarikçinin, sözleşmede belirtilen teslimat süresine (ifa zamanına) uymaması, "ifa gecikmesi" olarak nitelendirilir.

Örnek Vaka: Yargıtay 13. Hukuk Dairesi'nin 2023/5678 E. 2023/12345 K. sayılı kararında, tedarikçinin mücbir sebep iddiasının kabul edilmemesi nedeniyle tazminat ödemeye mahkûm edilmesi.

B. Tedarik Sözleşmelerinde Ayıplı İfa ve Sözleşmeye Aykırılık

Türk Borçlar Kanunu Madde 219e göre; teslim edilen malın sözleşmede öngörülen teknik spesifikasyonlara uymaması durumunda, alıcının "ayıplı ifa" nedeniyle sözleşmeden dönme veya tazminat talep hakkı bulunur.

C. Tedarik Sözleşmelerinde Mücbir Sebep ve Sorumluluktan Kurtulma

Türk Borçlar Kanunu Madde 136e göre; lojistik aksaklıklar, doğal afetler veya küresel krizler gibi öngörülemeyen durumlarda tarafların sorumluluğunun kapsamı, sözleşmedeki "mücbir sebep" tanımına bağlıdır.

2. Tedarik Sözleşmelerinde Tahkim Sürecinin Hukuki Dayanakları

A. Türk Hukukunda Tahkimin Yasal Zemini

HMK m 412e göre; sözleşmelerde tahkim şartının yazılı ve açık olması gerekliliği düzenlenmiştir. Hakemlerin tarafsızlığı ve bağımsızlığı ilkesi ise hem Ad-Hoc Tahkim hem de Tahkim Merkezleri tarafından hem de kanuni düzenlemelerce aranılan bir şarttır.

B. Uluslararası Tahkim Kuralları ile Uyum

ICC Tahkim Kuralları Madde 35: Hakem kararlarının kesin hüküm niteliği taşıması ve icra edilebilirliği düzenlenmiştir.

New York Sözleşmesi (1958): Türkiye'nin taraf olduğu bu sözleşme, yabancı tahkim kararlarının tanınmasını düzenler.

3. Tedarik Sözleşmelerinde Tahkim Sürecinin Aşamaları ve Usul Esasları

A. Tedarik Sözleşmelerinde Tahkim Anlaşmasının Geçerlilik Şartları

Şekil Şartı: Yazılı ve imzalı olma zorunluluğu

Konu Sınırlaması: Emredici hukuk kurallarına aykırı uyuşmazlıkların tahkime elverişli olmaması hâlleri örnek olarak verilebilir.

B. Tedarik Sözleşmelerinde Hakem Atama Mekanizması

Tarafların hakem seçme özgürlüğü ve hakemlerin sektörel uzmanlık kriterlerinin belirlenebilmesi tahkimi devlet yargısından ayıran en önemli unsurdur.

Örnek Uygulama: İstanbul Tahkim Merkezi (ISTAC) tarafından hazırlanan uzman hakem listeleri.

C. Tedarik Sözleşmelerinde Delil Toplama ve İspat Yükü

Delil Serbestisi İlkesi: Tarafların teknik raporlar, elektronik iletişim kayıtları ve tanık ifadeleri sunma hakkı vardır. Tahkime özgü kurallar çerçevesinde hakemlerin delilleri inceleme biçimi devlet yargısından farklıdır.

4. Tedarik Sözleşmelerinde Hakem Kararlarının Hukuki Sonuçları

A. Tedarik Sözleşmelerinde Tahkim Kararının Kesin Hüküm Etkisi

Hakem kararlarının, mahkeme kararları gibi kesin hüküm niteliği taşıması hususu başta New York Conversiyonu olmak üzere pek çok düzenlemede yer almaktadır.

B. Tedarik Sözleşmelerinde Tahkim Kararına İlişkin İptal Davalarının Çeşitleri

1. Tahkim anlaşmasının geçersizliği

2. Hakemlerin yetkisini aşması

3. Temel usul kurallarının ihlali

   
   

C. Tedarik Sözleşmelerinde Tahkim Kararının İcra Edilebilirliği

İİK Madde 34: Hakem kararlarının icra dairesine sunularak zorla yerine getirilmesi mümkündür.

5. Tedarik Sözleşmelerinde Pratik Hukuki Stratejiler ve Öneriler

A. Tedarik Sözleşmelerinde Sözleşme Tasarımında Dikkat Edilecek Hususlar

Net Tanımlar : "Mücbir sebep", "kalite standartları" ve "cezai şartlar"ın sözleşmede detaylandırılması.

Çok Dilli Sözleşmeler: Uluslararası tedarik zincirlerinde İngilizce-Türkçe çift dilli metinlerin hazırlanması.

B. Tedarik Sözleşmelerinde Uyuşmazlık Öncesi Tahkime Yönelik Koruyucu Hukuk Tedbirleri

İhtiyati Tahkim: Acil durumlarda, ana dava açılmadan önce geçici önlem talep edilmesi

Uzlaşma Görüşmeleri: Arabuluculuk ile tahkim sürecinin kombine edilmesi.

C. Tedarik Sözleşmelerinde Tahkim İçin Süre Yönetimi ve Zamanaşımı

Zamanaşımı uyuşmazlık konusuna göre dikkat edilmesi gereken en önemli husustur.

Sonuç

Tedarik zinciri uyuşmazlıklarında tahkim, hukuki belirlilik, gizlilik ve uzmanlık avantajları nedeniyle tercih edilen bir mekanizmadır. Ancak sürecin etkinliği, sözleşme tasarımının sağlamlığına, hakem seçiminin stratejik yaklaşımına ve delil yönetiminin titizliğine bağlıdır. Türk hukukunda tahkimin gücü, Türkiye Cumhuriyeti Devleti Anayasası Madde 36'da düzenlenen adil yargılanma hakkı ile uyumlu şekilde yorumlanmalıdır.

Av. Selcen BAYÜN